شهر

یادداشت با موضوع “باید و نباید های اجرای طرح جدید ترافیک”
دکتر سولماز رضایی
روزنامه تعادل ١٢ دی ماه ٩۶ – صفحه ٨

چند روزی است جزئیات طرح جدید ترافیک شهر تهران که حاصل تصمیم سه جانبه شورای شهر تهران، شهرداری و شورای ترافیک شهر تهران است اعلام شده که حاکی است تغییرات بنیادین در این زمینه است. بر اساس طرح جدید هر خودرو دارای یک حساب کاربری خواهد بود که با شارژ ریالی آن هزینه حضور در منطقه طرح ترافیک را می پردازد. از طرفی بر اساس موارد اعلامی، تردد در محدوده های طرح ترافیک در سه بازه زمانی مشخص، تعریف شده که با توجه به حجم ترافیک در این بازه های زمانی، هزینه های متغیری برای تردد خودروها محاسبه خواهد شد. همچنین مشوق هایی برای خودرو های دارای استانداردهای بالاتر آلایندگی در نظر گرفته شده و نیز برای ساکنان مناطق طرح ترافیک چاره اندیشی شده است. همه این موارد حاکی از رویکرد جدیدی است که در صورت اجرایی شدن دقیق، توجه به جزئیات، ایجاد زیر ساخت های فنی، پرهیز از نگاه درآمدی صرف به موضوع و نیز هماهنگی همه جانبه دستگاه های ذیربط می تواند نقش مهمی در کاهش ترافیک و در نتیجه کاهش آلودگی هوا در کلانشهر تهران داشته باشد. اگر چه بعضی از کارشناسان طرح جدید را نسخه ای ناقص از طرح‌های مشابه در حال اجرا در کشورهای دیگر می‌دانند و حصول نتیجه مطلوب را منوط به اخذ عوارض تردد در تمام معابر اصلی و نیز دریافت مالیات از مصرف سوخت می دانند اما باید در نظر داشت که برای گسترش همه جانبه این طرح توجه به زیرساخت های اجتماعی و فرهنگی و نیز ظرفیت های موجود در ناوگان حمل و نقل عمومی شهری حائز اهمیت بسیار است و اعمال همه جانبه و مطابق با الگوهای جهانی این طرح می بایست به مرور و متناسب با افزایش خدمات حمل و نقل شهری ارائه شده به شهروندان صورت پذیرد.
در حال حاضر آنچه تحت عنوان طرح ترافیک در حال اجراست حاصل روند تکاملی طرح هایی است که در مراحل گوناگون زمانی توسط مدیریت شهری مورد استفاده قرار گرفته است. مراحلی هشتگانه که از سال ۱۳۵۸ و با در نظر گرفتن مسیر ویژه اتوبوس در برخی خیابان‌های اصلی شهر تهران آغاز و رفته رفته بر جزئیات و میزان محدودیت ها جهت تردد خودروها افزوده شد. اگرچه بر اساس بررسی های به عمل آمده طرح ترافیک کنونی باعث افزایش ۱٫۴ کیلومتر بر ساعتی سرعت متوسط خودروها شده است اما با توجه به شرایط و مقتضیات روز زندگی شهری کارایی مطلوب و مناسبی ندارد. چرا که بر اساس این طرح حدود صد هزار خودرو از میان ۴ میلیون خودرو بر اساس ضوابطی که بعضاً دارای نواقصی در محتوا و اجراست مجوز تردد در محدوده مشخص شده را به دست می آورندکه این مسئله علاوه بر این که از عدالت به دور بوده و در تعارض با حقوق شهروندی است، به نوعی مشوقی برای حضور بیشتر دارندگان مجوز تردد به حساب آمده و عملا کارایی خود را در کم نمودن حجم ترافیک از دست داده است.
در بسیاری از شهرهای پرجمعیت جهان اخذ عوارض از خودروها در محدوده‌ های پرتراکم شهری، یکی از سیاست های مدیریت تقاضا است. در این خصوص راهکارهای متنوعی برای کاهش حجم تردد در خیابان ها قابل اعمال است که اعمال محدودیت های فیزیکی و دسترسی به معابر در ساعات مشخصی از روز یکی از این سیاست ها به حساب می آید. دسته‌ای دیگر از این راهکارها مبتنی بر بالابردن هزینه ی خصوصی سفرها و نزدیک کردن آن به هزینه ی اجتماعی سفر است که دارندگان وسایل نقلیه راه وادار می‌کند به غیر از هزینه‌های عملیاتی و پارکینگ هزینه های غیرمستقیمی مانند افزایش نرخ بنزین را در سفرهای خود لحاظ نمایند. علاوه بر این دسته ای دیگر از راهکارها از طریق تعیین بهایی برای استفاده از معابر با توجه به اهمیت مکانی و میزان تقاضا برای تردد، حجم تراکم ترافیک را کاهش می دهند. با توجه به این راهکارها، روشهای متنوعی مورد استفاده قرار می گیرد مانند:
روش مجوز ناحیه‌ای: که در این روش عوارض دریافتی بر اساس استفاده و نگهداری خودرو در نواحی خاص و در یک دوره زمانی معین محاسبه می شود. به عنوان نمونه این روش در شهر لندن مورد استفاده قرار می گیرد که از طریق برچسب های قابل نصب بر روی شیشه های جلو و عقب خودروها، ترددها در نواحی مشخص شده کنترل و عوارض مربوطه محاسبه می شود.
روش مجوز ورود: که در این روش عوارض بر اساس ورود به یک ناحیه مشخص در نقاط ورودی محاسبه می شود. این روش از سال ۱۹۷۵ تا ۱۹۹۸در سنگاپور مورد استفاده قرار گرفت.
روش قیمت گذاری محدوده های تحت نظارت: که در این روش محدود های مختلفی با قیمت های متفاوت، مشخص و عوارض آن دریافت می شود.
روش قیمت گذاری بر مبنای مسافت طی شده: که در این روش با استفاده از گیرنده های gps و بر اساس میزان مسافت طی شده، هزینه عوارض مشخص می شود.
تعیین استفاده از هر یک از این روش‌ها برای کاهش بار ترافیکی معابر شهری، نیازمند توجه و بررسی واقعیت های ترافیکی، اجتماعی و اقتصادی شهرهاست. شیوه جدید در دست اجرا برای شهر تهران نیز از این قضیه مستثنی نیست و چنین توجه همه جانبه ای را می طلبد. توجهی که می بایست ایجاد آرامش ذهنی شهروندان را به صورت ویژه و با اولویت در نظر داشته باشد.

سولماز رضایی

دکترای برنامه ریزی شهری