سرمایه اجتماعی

نقش مدیریت شهری در ارتقاء سرمایه اجتماعی
به قلم سولماز رضایی
روزنامه آفتاب یزد –۲۱ مرداد ماه ٩٧ -صفحه ۱

سرمایه اجتماعی در شهرها، مجموعه ای از هنجارهای اجتماعی است که از طریق ارتباط فیمابین شهروندان و مدیریت شهری شکل گرفته و موجب کاهش هزینه های مرتبط با تعاملات و ارتباطات میان این دو می شود. فوکویاما، سرمایه اجتماعی را به عنوان توانایی افراد برای کار با یکدیگر به منظور دستیابی به اهداف مشترک در گروه و سازمان تعریف می کند و آن را ابزاری برای ایجاد فضای مشارکت شهروندان در مراحل مختلف توسعه پروژه ها می داند. مفهوم سرمایه اجتماعی برای اولین بار در مقاله ای که توسط فردی به نام “هانی فان” در سال ۱۹۱۶ منتشر گردید مطرح و بعد از دهه ۸۰ میلادی به طور قابل ملاحظه ای مورد توجه متخصصان علوم مختلف قرار گرفت. بررسی ها نشان می دهد در جوامعی با میزان سرمایه اجتماعی بالا، شهروندان در برابر ناملایمات اجتماعی پاسخ بهتری از خود نشان داده و سبک زندگی سالمتری را دنبال می کنند.
در عصر کنونی توسعه شهرنشینی یکی از پدیده های مهم زندگی بشری به حساب می آید به گونه ای که قرن حاضر، قرن انقلاب شهری نامیده می شود. با گسترش سکونت در شهرها و پیدایش مسائل و مشکلات بی سابقه اجتماعی مرتبط با این مسئله از قبیل کاهش مشارکت، انسجام و همبستگی اجتماعی، مدیریت شهری به عنوان مهمترین نهادی که در حوزه اداره شهرها با شهروندان در ارتباطی مستقیم می باشند، نقشی اساسی در ارتقاء سطح سرمایه اجتماعی شهروندان ایفا می نماید.
از دیرباز در سکونت گاه های شهری، سرمایه های گوناگونی از قبیل سرمایه های طبیعی، فیزیکی، انسانی و مالی مورد توجه جدی مدیریتی قرار داشته و در حال حاضر سرمایه اجتماعی و نقش آن در انسجام بخشی میان روابط شهروندان با یکدیگر و روابط میان شهروندان با سازمان ها و نهاد ها نیز اهمیتی اساسی یافته است. ناگفته پیداست مدیریت شهری، وظیفه مدیریت سرمایه های شهری را از تمامی جهات به عهده دارد. علی رغم آنکه در بسیاری از مواقع کمبود سرمایه فیزیکی به عنوان مهمترین عامل عدم توسعه معرفی می گردد، اما تجربه نشان داده وجود یک سرمایه اجتماعی قابل اتکا، در تمامی مواقع بخصوص در شرایط بحرانی می تواند بسیاری از موانع توسعه را از میان بردارد. اینگونه است که توجه به سرمایه های فیزیکی و اجتماعی به صورت توامان در شهرها، زمینه ساز تحقق عدالت شهری است و این مسئله در مباحث نوین شهرسازی و در ساخت فضای شهری به عنوان یک محصول اجتماعی مورد توجه جدیدی متخصصان این حوزه قرار گرفته است. به عبارتی دیگر در یک حیات مدنی شهری که از ارکان اصلی شهروند، فضای شهری و مدیریت شهری تشکیل شده است، حفظ و توسعه سرمایه های اجتماعی، عنصری ضروری برای ارتقای سلامت جامعه به شمار می آید. چنین سرمایه ای حاصل تعامل اجتماعی متقابل، اعتماد متقابل، احساس هویت جمعی و گروه های اجتماعی است که مدیریت شهری موظف به فراهم آوردن زمینه های تحقق آن می باشد. سرمایه اجتماعی زمینه ساز به وجود آمدن قواعدی میان شهروندان و جامعه می گردد که بر اساس آن انتظارات و توقعات خود را از یکدیگر تنطیم می کنند و ضمن قاعده مند نمودن رفتارهای فردی و اجتماعی، مشارکت پذیری و مشارکت شهروندان را در جامعه باعث می گردد.
امروزه در جوامع توسعه یافته، مدیریت شهرهای بزرگ و کوچک مستقل از هر نهاد یا سازمان غیر ارگانیک اداره می شود. به عبارتی دیگر شهر ها بر اساس نیاز و خواست شهروندان از جمیع جهات، توسعه یافته و اداره می شوند. در چنین جوامعی سرمایه اجتماعی به مثابه چسبی که میان انواع سرمایه های جامعه ارتباط و چسبندگی لازم را ایجاد می کند، تمام توان موجود را برای رسیدن به رشدی پایدار متمرکز می نماید. ارائه آموزش های حرفه ای به کارکنان شهرداری ها برای اصلاح روش های تعامل با شهروندان در مراودات مستقیم، شفاف سازی مالی و اطلاع رسانی دقیق در خصوص نحوه و چگونگی انجام اجرای طرح های شهری به شهروندان، ارتباط مستقیم و رودرو در تمام سطوح مدیریت شهری با شهروندان به صورت منظم و پیوسته و نیز ایجاد زمینه مشارکت کارکنان شهرداری ها در تصمیم گیری های کلان مدیریتی از اصول اولیه و اجرایی ایجاد سرمایه اجتماعی در شهر ها می باشد.
سولماز رضایی
دکترای برنامه ریزی شهری