خودرو اشتراکی

بررسی خودرو های اشتراکی در شهرهای پیشرو
به قلم سولماز رضایی
روزنامه تعادل–۶ دی ماه ٩٧ -صفحه ٩

سرویس های اشتراک خودرو(Car Sharing) امروزه به عنوان روشی نوین در سیستم های حمل و نقل شهری، در بیش از ۱۰۰۰ شهر جهان مورد استفاده قرار گرفته است. این سرویس مدلی از اجاره خودرو است که در آن افراد از طریق یک سیستم هوشمند نرم افزاری می توانند نسبت به اجاره خودرو از یک ناوگان خودرویی با شبکه ای از ایستگاه ها در سطح شهر اقدام نموده و به عبارتی دیگر از تعداد مشخصی خودرو به صورت اشتراکی استفاده نمایند. در شیوه های امروزین زندگی شهری، هزینه های بالای بیمه، مالیات، نگهداری و تامین سوخت خودرو در کنار عواملی مانند افزایش روزافزون حجم ترافیک شهری و آلودگی هوای ناشی از آن، سبب گسترش استفاده از این الگوی جدید تردد شهری شده است که حد واسطی میان استفاده از خودروهای شخصی و سیستم حمل و نقل عمومی به حساب می آید. برغم این که سفرهای درون شهری با خودرو های شخصی مطلوب یک سیستم حمل و نقل پایدار شهری نیست، حذف این روش نیز امکان پذیر نبوده بلکه نیازمند تغییر رویکردی عملیاتی ب جهت بهینه سازی این روش حمل و نقلی می باشد و در این راستا استفاده از خودروهای اشتراکی راه حل مطلوبی به شمار می آید.
اولین سرویس اشتراک گذاری خودرو در سال ۱۹۴۸ در شهر زوریخ تحت عنوان پروژه Sefage آغاز به کار کرد. با افزایش مشکلات ناشی از گسترش شهر نشینی و تردد خودروها در شهرها، به مرور و در دهه های ۷۰ و ۸۰ میلادی نگاهی جدی تر به این موضوع در اروپا پدید آمد به گونه ای که در سال ۱۹۹۱ اتحادیه بنگاه های استفاده اشتراکی از خودرو در این قاره شکل گرفت. امروزه استقبال از طرح های اشتراک خودرو در سراسر جهان روندی رو به رشد یافته است به گونه ای که آمارهای موجود نشان می دهد از سال ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۲ در جهان تعداد خودروهای مورد استفاده در این سرویس ها و کاربران آن ها حدوداً ۴ برابر شده است . در این خصوص بررسی تجربیات گوناگون کشورها در استفاده از طرحهای اشتراک خودرو می تواند جالب توجه باشد. بر اساس اعلام موسسه دفاع از حقوق مصرف کنندگان کشور ایتالیا، در سال ۲۰۱۴ هزینه نگهداری از یک خودرو شامل هزینه عوارض اتوبان ها، پارکینگ، تعمیرات خودرو و سایر موارد مرتبط برای هر خانوار در این کشور، به طور سالیانه مبلغی بیش از ۴۰۰۰ یورو برآورد گردید که رقمی قابل توجه برای قشر متوسط به لحاظ درآمدی به حساب می آید. این موضوع سبب گریده تا استفاده از برنامه های اشتراک خودرو بسیار ارزان تر و به صرفه تر از تاکسی یا خودرو های شخصی باشد. همچنین امکان ورود به نواحی طرح ترافیک برای کاربران این سیستم ها سبب جذابیت بیش از پیش آن شده است. در کشور ژاپن نیز هزینه های بالای نگهداری از خودرو، عوارض گوناگون رانندگی و بخصوص کمبود فضای پارک در شهری مانند توکیو، باعث گرایش بسیاری از افراد به استفاده از خودروهای اشتراکی شده است به گونه ای که از سال ۲۰۱۲ تا کنون تقاضا برای استفاده از طرح های اشتراکی بیش از ۷۰ درصد رشد داشته و بخشی از جامعه ایده داشتن خودرو شخصی را به کنار گذاشته اند.
بر اساس پژوهشی در سال ۲۰۰۵، متوسط کیلومتر طی شده توسط خودرو های شخصی پس از راه اندازی سیستم اشتراک خودرو در کشورهای اروپایی، ۲۸ تا ۴۵ درصد کاهش یافته است. همچنین بررسی ها نشان می دهد با اضافه شدن هر خودرو به برنامه های اشتراکی، تا چهار خودرو از خیابان ها حذف خواهد شد. از طرفی بر اساس پیش بینی موسسه مکنزی، در سال ۲۰۳۰ به ازاء هر خودروی تولیدی، یک خودرو در سیستم های اشتراکی مورد استفاده قرار خواهد گرفت و با توجه به اینکه در طرح های اینچنینی خودرو های استفاده شده برقی یا دارای استانداردهای بهینه آلایندگی بوده و ابعاد کوچکی دارند، بنا براین می توانند نقش مهمی در کاهش ترافیک شهری و آلودگی هوا ایفا نمایند.
در کشور ما به دلیل آنکه خودرو، کالایی سرمایه ای و جذاب در مراودات اقتصادی به حساب می آید و نیز فقدان زمینه های قانونی مشخص و شفاف در خصوص راه اندازی سیستم های اشتراک خودرو، این موضوع نیازمند بررسی های دقیق کارشناسی و مدیریتی است تا بستر های لازم برای بهره مندی از چنین طرح هایی در شهرهای کشور فراهم گردد.
یکی دیگر از شاخه های این مدل حمل و نقلی، سیستم های دوچرخه اشتراکی است که شامل ناوگانی از دوچرخه ها و ایستگاه های گسترده شده در سطح شهر است که امروزه دارای طرفداران بسیاری در شهرهای پیشرو می باشند. به لحاظ آماری شهر Hangzho چین با حدود ۶۶۵۰۰ دوچرخه و ۲۷۰۰ ایستگاه، از بزرگترین سیستم اشتراک دوچرخه جهان بهره می برد و شهرهای تایوئان چین، پاریس، شانگهای، لندن، نیویورک، بارسلونا و مونترال به ترتیب در رتبه های بعدی قرار دارند.
دوچرخه به عنوان یک وسیله حمل و نقل پایدار دارای ویژگی های بسیار مطلوبی است. به عنوان مثال هر ۶ دوچرخه به اندازه یک اتومبیل فضا اشغال می کند و انرژی که یک فرد برای حرکت دوچرخه در مسافتی ۴۰۰ کیلومتری مصرف می کند برابر با انرژی یک لیتر بنزین است. همچنین خرید ۱۰۰۰ دستگاه دوچرخه برای مصرف عموم از خرید یک اتوبوس شهری، ارزان تر و مقرون به صرفه تر است.
لازمه بهره مندی از سیستم های دوچرخه اشتراکی فراهم آوردن زیرساخت هایی از قبیل ایجاد شبکه گسترده و در دسترس ایستگاه های شروع و پایان، طراحی مسیرهای ارتباطی مستقیم با کمترین مسیر فرعی ممکن، تامین امنیت فردی و جاده ای کاربران، ایجاد جذابیت های بصری و نیز نظارت دقیق بر جریان سریع و راحت رفت و آمد دو چرخه سواران می باشد.
تا کنون طرح های پراکنده ای در بعضی از شهرهای کشورمان برای استفاده از سیستم های دوچرخه اشتراکی به اجرا در آمده است که اغلب به دلیل نبودن بخشی از زیرساخت های مورد نیاز نتوانسته سهم مطلوبی را در بخش حمل و نقل شهری به خود اختصاص دهد.