تاکسی

روش های نوین تاکسیرانی در دنیا
به قلم سولماز رضایی
‎روزنامه تعادل– ۲۴خرداد ماه ٩٧ -صفحه ۹

امروزه ارائه خدمات نوین و کارآمد حمل و نقل عمومی در کلان شهرهای دنیا به عنوان یکی از مهم‌ترین چالش‌های مدیریت شهری به حساب می آید که بخش عمده ای از بودجه شهرها به آن اختصاص می یابد. با توجه به تاثیراتی که نوع کیفیت ارائه ی خدمات حمل و نقل عمومی در شهرها بر تعاملات اجتماعی و زندگی شهروندان دارد، این حوزه همواره در کانون توجه افکار عمومی قرار داشته است. به همین دلیل، شهرهای پیشرفته دنیا، با اتخاذ سیاست‌های بلندمدت و با بهره‌گیری از ابزارهای حمل و نقل عمومی هوشمند (ITS) که مبتنی بر مدل های جدید حمل و نقل و آنالیزهای مکانی بر اساس متغیر های گوناگون می باشند، سعی در کاهش معضلات شهری و نیز ارائه خدمات متناسب با نیاز شهروندان دارند. در این میان تاکسی، یکی از عناصر نیمه عمومی حمل و نقل شهری به حساب می آید که کارکرد اصلی آن، سفرهای درون شهری با مسافت های کوتاه است. تاریخچه استفاده از این وسیله ی حمل و نقل شهری به اواسط قرن ۱۶ میلادی باز می گردد که نیکلاس ساویج، ارائه خدمات اجاره ی درشکه با هدایت گر آن را در خطوط مختلفی در شهر پاریس راه اندازی کرد. در اواخر قرن ۱۸ میلادی نیز اولین تاکسی اختصاصی مجهز به تاکسیمتر عرضه شد و در اوایل قرن ۱۹ میلادی ناوگان تاکسی هایی با رنگی متمایز با حدود ۶۰ اتومبیل بنزینی در شهر نیویورک آغاز به کار کرد. در حال حاضر بسیاری از شرکت های بزرگ خودروسازی در تلاشند تا با طراحی خودروهای هوشمند که به دلیل استفاده از انرژی های تجدید پذیر به عنوان منابع انرژی خود فاقد آلایندگی زیست محیطی می باشند، سهمی در تولید تاکسی های نسل آینده ایفا نمایند. بر اساس آمار های موجود، امروزه به طور متوسط کمتر از ۷ درصد از حمل و نقل شهری در جهان توسط تاکسی ها انجام می شود و نیز در بعضی از کشورها با توجه به استفاده روزافزون از وسایل حمل و نقل عمومی مانند شبکه های گسترده مترو، تراموا و اتوبوس، این ابزار نیمه عمومی حمل و نقل شهری، گزینه ای لوکس و صرفاً برای شرایط ضروری به حساب می آید. امروزه در شهر های توسعه یافته با توجه به لزوم دسترسی به موقع شهروندان به ناوگان تاکسیرانی، برنامه ریزی ها بر اساس نظارت هوشمند و برخط بر این ناوگان صورت می پذیرد تا ضمن استفاده ی حداکثری از ظرفیت های موجود، از میزان مصرف سوخت خودروها کاسته شود. یکی از این روش ها، استفاده از سیستم حمل و نقل اشتراکی است. در بسیاری از مواقع میزان تقاضا جهت استفاده از سرویس تاکسی ها بیشتر از تعداد تاکسی های موجود است و در عین حال افزایش تعداد تاکسی ها می تواند به ترافیک بیشتر و افزایش مصرف سوخت بیانجامد. در چنین مواقعی استفاده از سرویس های اشتراک تاکسی که بر اساس ارتباط بین راننده، مسافر و مرکز هوشمند مدیریت شکل می گیرد، می تواند کمک شایانی به کاهش تردد اتومبیل های تک سرنشین و نیز کاهش ترافیک و هزینه های مسافرین نماید. در این سیستم نوع تقاضای مسافرین به لحاظ زمانی و مکانی از طریق ابزار های هوشمند مانند تلفن همراه ارسال و با یک زمانبندی و برنامه ریزی بهینه، تاکسی ها برای استفاده چندین نفر به صورت اشتراکی در دسترس قرار می گیرد. یکی دیگر از روش های نوین در این زمینه به وجود آمدن تاکسی های مبتنی بر نرم افزار است که سابقه ای یک دهه ای داشته و روز به روز بر گستره و تنوع خدمات آنها افزوده می شود. استفاده از تاکسی – هواپیما ها یا Air Taxi نیز روشی است که در بعضی از کشور ها مورد استفاده قرار گرفته است. به عنوان مثال بر اساس بررسی های صورت گرفته در آمریکا، در مسیر هایی که گاهی خدمات مورد نظر در آن ها توسط شرکت های هواپیمایی ارائه نمی شود، تقاضا برای استفاده از تاکسی های هوایی علی رغم هزینه های بالای آن در حال افزایش است. تاکسی های هوایی معمولاً هواپیماهایی با دو موتور جت هستند که قادر به جابجایی ۳ تا ۸ نفر مسافر در مسیر های کمتر از ۵۰۰ مایل می باشند و به لحاظ سرعت جابجایی مسافران به نسبت هاپیماهای عمومی، از سرعت بالاتری برخوردارند.
حال به بررسی این مقوله در کشورمان می پردازیم. بر اساس آنچه در تاریخ آمده است، اشرف الملوک دختر مظفرالدین شاه با وارد کردن اولین تاکسی ها به شهر تهران، نخستین شاکله تاکسیرانی را در کشور راه اندازی کرد. در خرداد ماه سال ۱۳۵۹ بر اساس یک لایحه قانونی و نیز در سال ۱۳۷۲ با مصوبه مجلس شورای اسلامی امور تاکسیرانی در شهرهای کشور، زیر نظر شهرداری ها قرار گرفت و بر اساس آیین نامه اجرایی قانون مذکور، امور تاکسیرانی در شهرهای بالای ۲۰۰ هزار نفر به سازمان تاکسیرانی محول شد. امروزه در کشورمان تاکسی هایی با کارکرد های مختلف وجود دارند که تاکسی های عمومی، تاکسی های خصوصی، تاکسی بی سیم، تاکسی زنان، تاکسی گردشگری، تاکسی ویژه، تاکسی مبتنی بر شبکه و تاکسی اشتراکی از این دسته می باشند. بر اساس اعلام شرکت مطالعات جامع حمل و نقل ترافیک، در کلان شهر تهران حدود ۲۰ درصد از جابجایی ها با تاکسی انجام می شود که اختلاف زیاد این آمار با متوسط جهانی استفاده از تاکسی، به دلیل ناکافی بودن سیستم حمل و نقل عمومی در دسترس شهروندان است. بر اساس طرح جامع حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران برای افق سال ۱۴۰۴ برای مجموعه ی تاکسیرانی کشور اهدافی مانند: استاندارد سازی عملکرد تاکسی ها، ایجاد سیستم هماهنگ تاکسیرانی، حذف مسافربری شخصی، افزایش قابلیت اعتماد به تاکسیرانی و سازگاری هر چه بیشتر تاکسیرانی با محیط زیست در نظر گرفته شده است. بر این اساس تاکسی های خطی، تاکسی های مطابق با استاندارد های جهانی و تاکسی های ویژه موارد قابل قبول در این شیوه حمل و نقل غیر عمومی به حساب خواهد آمد که مقرر است ۲۰ درصد از جابجایی های درون شهری را بر عهده داشته باشند. بر این اساس به نظر می رسد با توجه به آمار حدودآً ۲۰ درصدی کنونی در این حوزه، می بایست به جهت نزدیک تر شدن به استانداردهای جهانی، با گسترش حمل و نقل عمومی شهری، از میزان پیش بینی شده برای سال ۱۴۰۴ نیز کاسته شود. بر اساس اعلام نظر مسئولان ذیربط، حدود ۱۶ هزار تاکسی گردشی، ۱۵ هزار تاکسی تلفنی و ۳۰ هزار تاکسی خطی فعال در شهر تهران وجود دارد و برای سال های آتی افزایش تعداد تاکسی های فعال در سطح شهر تهران در دستور کار نیست که تصمیمی منطقی و بر اساس اصول حمل و نقل و ترافیک به حساب می آید. در حال حاضر روش هایی مانند استفاده از تاکسی های اینترنتی و تاکسی اشتراکی در شهرهای کشورمان در حال ارائه خدمات می باشند که بر اساس طرح جامع یاد شده این خدمات می بایست هر چه بیشتر به استانداردهای جهانی نزدیک تر شود.
سولماز رضایی
دکترای برنامه ریزی شهری