theme
یادداشت با موضوع “شهر ایمن و ساختمان های ایمن”
دکتر سولماز رضایی
روزنامه تعادل ۲۶ بهمن ماه ٩۶ – صفحه ٨
ایمنی مفهومی پر کاربرد است که به عنوان شاخه ای از علم، زمینه های ایجاد خطر در حوزه ها و مقولات مرتبط با انسان را تجزیه و تحلیل کرده و راهکارهایی برای کنترل و کاهش آن ارائه می کند. به عبارتی ایمنی، میزان درجه دوری از خطر است و خطر در تعاریف علمی شرایطی است که پتانیل آسیب دیدن افراد، تجهیزات و ساختمان ها را دارا می باشد. اینگونه است که در بیان استاندارد Iso8402:1992 ، ایمنی را حالتی تعریف کرده اند که احتمال خطر، آسیب (به اشخاص)، یا خسارت مادی به میزان قابل قبولی محدود شده باشد. در این میان شهر ها به عنوان یکی از مهمترین زیستگاه های متراکم انسانی نیازمند ایمنی در تمام ابعاد کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است. بنابر این ضروری است تا بر اساس حوزه های تاثیر بحران و نوع بحران در شهر ها، فرایند های ایجاد ایمنی تعریف و شناخته شوند. مقوله حفاظت از جان شهروندان، متعلقات، بنا ها و فضاهای شهری در مقابل حوادث طبیعی و انسانی از سطح اهمیت بالایی برخوردار است تا آنجا که یکی از اهداف اصلی برنامه ریزی شهری به حساب می آید. بنابراین یک شهر امن، ایمنی را برای تمام افراد از جمله ساکنان، گردشگران و در مجموع تمام کسانی که در محیط فیزیکی شهر حضور دارند، فراهم می کند. در این میان، مقوله ایمنی ساختمان ها و بناها از مهمترین مولفه های ایمنی شهری به حساب می آید. بر اساس مقررات استاندارد های ایمنی، هر ساختمانی که تصرف بیش از ۵۰ نفر داشته باشد در طبقه بندی بناهای پر خطر قرار می گیرد و ملزم به رعایت مجموعه ای از اصول ایمنی و حفاظتی می باشد. در مباحث مرتبط با موضوع ایمنی ساختمان، بعضاً مفهوم مقاوم سازی ساختمان ها مترادف با ایمن سازی تلقی می گردد به گونه ای که به عنوان مثال، در اذهان عمومی مقاوم بودن ساختمان در برابر زلزله های احتمالی به عنوان شرط کافی برای ایمنی ساختمان ها در نظر گرفته می شود. در حالی که در بسیاری از ساختمان های مقاوم در برابر زلزله، به دلیل رعایت نکردن اصول ایمنی در ساخت و ساز، خطرات جدی حریق، برق گرفتگی، گاز گرفتگی، سقوط آسانسور و بسیاری از موارد دیگر، جان ساکنان را تهدید می کند. بنابراین لزوم ایجاد نگرشی که مقاوم سازی را تنها یکی از مولفه های ایمنی ساختمان ها می داند، ضروری است.
بر اساس آمار های ارائه شده، از سوی مسئولین سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی شهرداری تهران، مطابق شاخصه های ایمنی ساختمان ها، در حال حاضر در شهر تهران، ۲۴۳ ساختمان بسیار پر خطر، ۳ هزار ساختمان پر خطر و بسیار پر خطر و ۷ هزار ساختمان پر خطر شناسایی شده است. همچنین با لحاظ نمودن شاخصه های ایمنی، بیش از ۹۰ درصد از ساختمان های شهر تهران، فاقد تمام استاندارد های ایمنی لازم می باشند. از سوی دیگر بر اساس آمارهای ارائه شده از سوی نهاد های مرتبط با حوزه مدیریت شهری مانند کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر، شهرداری، دبیرخانه شورای عالی شهرسازی و معماری، هم اکنون نزدیک به هزار ساختمان بلند مرنبه (بیش از ۱۲ طبقه) در تهران وجود دارد که به لحاظ ایمنی دارای ابهامات فراوانی هستند. عدم وجود بخشی از مدارک معتبر ساختمانی مانند پایان کار و پروانه ساختمانی، احداث ساختمان در معابر صعب العبور که امکان عملیات امداد و نجات در مواقع ضروری را محدود می نماید و نیز عدم وجود امکانات امداد و نجات عملیاتی در این بنا ها از مهمترین نواقص ایمنی این ساختمان های بلند مرتبه به حساب می آید.
متاسفانه در حال حاضر در فرایند ساخت و ساز ساختمان ها، تنها سازنده، مهندس ناظر و پیمانکار متولی تامین ایمنی سازه ها هستند. با توجه به اینکه در شرایط کنونی قانون نظارت بر ساختمان ها، تنها تکالیفی را برای سازمان نظام مهندسی مشخص نموده است، عدم جامعیت این قانون و نیز عدم توان آن در بازدارندگی متخلفان در حوزه ایمنی ساختمان ها، لزوم بازنگری در قوانین به جهت مشخص نمودن متولیان تامین ایمنی ساختمان ها و نظارت بر آن ضرور است. به عنوان مثال در حادثه آتش سوزی ساختمان پلاسکو، برداشت های قانونی متفاوتی از مسئولیت مجموعه مدیریت شهری در خصوص ایمنی ساختمان ها مطرح گردید. به گونه ای که بخشی از کارشناسان و مسئولان با اشاره به بند ۱۴ ماده ۵۵ قانون شهرداری ها، این مجموعه را متولی نظارت بر ایمنی ساختمان ها می دانستند در حالی که در تفسیری دیگر اینگونه بیان می شد که شهرداری ها در زمینه تخلفات ساختمانی بنا بر آراء کمیسیون ماده ۱۰۰ و در مورد تخلفات ناشی از مزاحمت بنا بر آراء کمیسیون های بند ۲۰ ماده ۵۵ اختیار قانونی برای مقابله با تخلفات ساختمانی را دارند ولی در موضوع حریق، صرفاً می تواند نسبت به اخطار رفع خطر و تذکر اقدام نموده و نمی تواند به عنوان ضابط قضایی وارد عمل شود. به هر حال آنچه مشهود است عدم شفافیت و نقص در قوانین موجود در حوزه ایمنی ساختمان ها، خطری است که نیازمند چاره اندیشی سریع می باشد.
سولماز رضایی
دکترای برنامه ریزی شهری
