theme
یادداشت با موضوع “جایگاه مدیریت ارزش در پروژه های شهری”
دکتر سولماز رضایی
روزنامه آفتاب یزد – ۷ دی ماه ۹۶ صفحه ۱
ایران سرزمینی است که به لحاظ آب و هوایی دارای اقلیمی گرم و خشک است. با توجه به آمار های موجود میزان نزولات جوی ایران کمتر از یک سوم متوسط نزولات جهانی و نیز تبخیر آن سه برابر متوسط جهانی است. بر اساس تعاریف علمی، شهر هایی که سرانه آب آن ها عددی بین ۱۰۰۰ تا ۱۷۰۰ متر مکعب در سال است، شهر های در فشار و شهر هایی که این سرانه در آن ها کمتر از ۱۰۰۰ متر مکعب در سال است، شهرهای در تنگنای آبی به حساب می آیند که بر اساس این تعاریف بسیاری از شهر های کشور به لحاظ منابع آبی در شرایط خطرناکی قرار دارند. همچنین بر اساس شاخص های سازمان ملل و نیز شاخص های موسسه بین المللی مدیریت آب نیز ایران در وضعیت بحران شدید آبی قرار دارد.
منابع آب شیرین از منابع تجدید شونده به حساب می آیند و فرایند تجدید پذیری آن به تبعیت از چرخه آب در طبیعت است. این منابع آبی پدید آمده در سطح زمین همواره ثابت بوده و میزان دریافت آن معادل همان آبی است که قرن ها پیش هم توسط سیاره زمین دریافت می شده. این در حالی است که توزیع زمانی و مکانی آب تجدید شونده متغیر بوده و تابعی از توزیع جمعیت و نیاز های جوامع نمی باشد. در دنیای امروز افزایش جمعیت باعث رشد میزان مصرف آب شده که البته این رشد افزایش مصرف آب با افزایش جمعیت رابطه ای خطی ندارد. به عنوان مثال مصرف سالانه آب در شهر تهران طی سالهای ۱۳۴۵ تا ۱۳۸۵ بیش از ۱۱ برابر شده در حالی که جمعیت این شهرکمتر از سه برابر شده است. بررسی ها نشان می دهند در دهه های اخیر ارتقاء سطح رفاه و نیازهای رو به رشد شهروندان که حاصل توسعه و گسترش شهرنشینی است باعث شده میزان مصرف آب در سطح جهانی به میزان منابع تجدید پذیر آب نزدیک شود.
در ایران به عنوان کشوری که به دلیل شرایط اقلیمی همواره با معضل کمبود آب مواجه است عواملی از قبیل افزایش درجه حرارت، تغییر شدت و الگوی بارش، تبدیل برف به باران، ذوب شدن یخچال های طبیعی، باعث کاهش منابع آب تجدید شونده ناشی از تغییرات اقلیمی شده است. از طرفی در حوزه مدیریتی به دلایلی مانند توزیع غیر یکنواخت آب قابل دسترس در کشور، الگوی نامناسب شهر نشینی و نوع و شیوه ی تولید محصولات زراعی از منظره سازگاری با اقلیم، تامین آب مورد نیاز در بسیاری از مناطق کشور را دچار مشکل ساخته است. این در شرایطی است که کاهش نزولات آسمانی و خشکسالی های پی در پی بر حجم این معضل ملی و ابعاد آن افزوده است. آمار های به دست آمده در این زمینه باعث ایجاد درک بهتری از وضعیت موجود می شوند. بر اساس این اطلاعات در کشورمان نسبت برداشت و مصرف به میزان آب تجدیدپذیر ۸۰ درصد است که نشان از عدم امکان اتکاء به توسعه منابع آبی دارد این در حالیست که توصیه های بین المللی در این زمینه ۴۰درصد می باشد. بر اساس آماری دیگر سرانه منابع تجدید شونده در کشور کمی بیشتر از ۱۷۰۰ متر مکعب است که در نیم‌قرن کاهش ۳۴۰درصدی را نشان می دهد و با شرایط تنش آبی فاصله بسیار کمی دارد . همچنین میزان برداشت سالانه از منابع آب های زیرزمینی در یک دوره ی ۴۰ ساله، ۵۴۴ درصد رشد داشته است که این مسئله باعث افت سالانه یک تا سه متری سطح سفره آب های زیرزمینی در دشت ها شده است. بر اساس نظر کارشناسان با ادامه چنین روندی در فاصله سالهای ۱۴۱۵ تا ۱۴۲۵ کشور با بحران جدی آب مواجه خواهد شد.
در این میان آب شرب شهری به عنوان یکی از نیازهای اولیه و اساسی شهروندان در مصارف خوراکی و بهداشتی و نیز به واسطه وجود احتمال بروز تنش های اجتماعی در زمان کمبود آن از میان کاربری های مختلف آب دارای اهمیت بالایی است. بنابراین لزوم اعمال یک مدیریت یکپارچه صحیح بر منابع آبی شهر که شامل توسعه، کنترل، محافظت، تنظیم قوانین و استفاده بهینه از منابع آب سطحی و زیرزمینی است، ضرورتی انکار ناپذیر دارد. مدیریتی که در راستای تضمین استفاده پایدار از منابع آبی بوده و راه حل جامعی در حوزه کاهش مصارف سنتی آب، اعمال محدودیت هایی در مورد کمیت و کیفیت آب مصرفی، ایجاد تغییرات در الگوهای جمعیتی و تولیدی دارد. در این زمینه راهکارهای زیادی که برخی مبتنی بر فناوری های نوین است وجود دارد مانند استفاده مجدد از پساب ها و شیرین سازی آب های شور با هدف تامین بخشی از آب مصرفی در بخش های شور و صنعتی، استفاده از پسماندهای فاضلاب در تولید انرژی و کاهش گازهای گلخانه ای، مدیریت شبکه لوله های آبرسانی و احیاء شبکه های قدیمی، رصد هوشمند میزان مصرف و تغییرات منابع آبی به صورت آنلاین و بسیاری موارد دیگر که با توجه به شرایط اقلیمی شهر ها قابل انجام می باشد. به واسطه حضور چنین مدیریتی در بسیاری از کشورها، استفاده از منابع آبی نامتعارف در بخش های کشاورزی، صنعت و توسعه فضای سبز شهری در حال افزایش است و نیز به جای استفاده از سیستم های سخت برای کنترل روان آب و سیلاب در محیط های شهری از سیستم ها و سازه های نرم و گاهاً واجد پوشش گیاهی استفاده می شود.
در دهه های اخیر در برخی از شهر های جهان مفهومی تحت عنوان “شهر حساس به آب” شکل گرفته که رویکردی پایدار و نگاهی مدرن به مقوله منابع آبی در شهر ها دارد. بر این اساس در طراحی شهرهای حساس به آب پنج هدف اصلی مورد توجه قرار می گیرد: اول مدیریت چرخه های آب، دوم به حداقل رساندن رسوب گذاری ناشی از آب، سوم افزایش و تقویت ذخیره آب، چهارم حفظ ارزش های زیست محیطی مرتبط با آب و پنجم حفظ ارزش های تفریحی مرتبط با آب که هر کدام از این موارد شامل راهکار ها و اقدامات عملیاتی دقیقی می باشد. مفهوم یرنامه ریزی و طراحی شهری حساس به آب راهکاری مدیریتی است که می تواند شهر هایی نزدیک تر به اکوسیستم طبیعی و توسعه ی پایدار شهری را به ارمغان بیاورد.
