برگزیده ها

مقدمه
ورود فناوری به سرزمین‌هایی که هویت و تاریخ غنی آن‌ها در زمینه‌های مختلف در تقابل با محورهای تکنولوژیک قرار دارند، چالش‌هایی را دامن می‌زند؛ چراکه در اکثر جوامع همانند ایران، زیرساخت‌های لازم جهت مواجهه با موضوع جهانی شدن فراهم نبوده است. در عصر جدید با رشد روزانه داده‌های تازه در زمینه‌های گوناگون روبه‌رو هستیم. جریان‌های صنعتی شدن، جهانی شدن و به دنبال آن شبکه‌ای شدن تمام جوامع را دچار تحول کرده است. این تحولات در ابعاد گوناگونی همچون فرهنگی، علمی-فناورانه، اقتصادی، تحول در سطح زندگی روزمره و هویت‌های فردی را در بر دارند که به طور معمول بر زندگی انسان‌ها در قرن اخیر تأثیر می‌گذارند. تنها با تغییر پیشرفت‌های فنی، لحظه به لحظه در عصر جدید، ذهن با چالش‌های فراوان روبه‌روست. ورود تکنولوژی به یک جامعه، چالش‌ها و کثرت‌گرایی‌هایی را در زمینه‌های مختلف مطرح می‌کند که مهمترین آن بحران فرهنگی و بحران هویت و معناست. با نگاهی به تکنولوژی عصر حاضر در قلمرو زندگی فردی و تعمق در اثرات مثبت و منفی تکنولوژی در این زمینه می‌توان روند تغییرات رو به رشد نحوه زندگی انسان را احساس کرد. محصولات تکنولوژی که روز به روز بازار مصرف وارد می‌شود، فرهنگی جدید نیز با خود به ارمغان می‌آورند و انسان به عنوان یک مصرف کننده صرف تولیدات مادی و معنوی تکنولوژی، آن را می‌پذیرد و خود را بدان وابسته می‌داند. وابستگی که گهگاه موجب پایمال شدن ارزش‌های انسانی نیز گشته است. برخی اندیشمندان همچون هربرت مارکوزه، نظریه عمومی خویش را در باب سلطه تکنولوژی چنین بیان می‌کند: تمامی جوامع صنعتی به واسطه اعتقادشان به علوم و تکنولوژی خود را با عقلانیت ابزاری تولید سازگار ساخته‌اند، عقلانیت ابزاری تمامی بخش‌های فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی جامعه را ناگزیر می‌سازد تا به اصل مهم بهره‌وری مادی وفادار بمانند. لیکن در اینجا مقوله‌ای به نام استفاده صحیح از تکنولوژی در خانه پارسی مطرح می‌گردد مبنی براینکه می‌توان از تکنولوژی به گونه‌ای صحیح بهره‌برد تا ارزش‌های انسانی و پارسی را تحت‌الشعاع قرار ندهد.

کاربرد تکنولوژی در زندگی پارسی
شاید بتوان گفت که پیشرفت انسان در زندگی بدون تکنولوژی مسیر نیست، لیکن صرف استفاده از تکنولوژی به منظور تأمین رفاه و آسایش نمی‌تواند غایت اصلی باشد. زیرا باعث از بین رفتن ارزش‌های انسانی و اخلاقی می‌شود. حفظ ارزش‌های اصیل پارسی و نیز رعایت اصل اعتدال و توازن در کاربرد تکنولوژی می‌تواند مانع از فروپاشی چارچوب‌های اخلاقی و انسانیت باشد. کاربرد تکنولوژی در زندگی را می‌توان به دسته‌های زیر تقسیم کرد:
بخش خدمات: شامل لوازم حمل و نقل و مسافرت، صنعت چاپ و نشر، مخابرات، خدمات پزشکی، کالاها و امکانات رفاهی در منزل و اخیراً کامپیوتر، اینترنت، شبکه‌های اجتماعی و… که در زندگی روزمره ما به صورت مستقیم دخیل هستند.
بخش پژوهش‌ها و بررسی‌های علمی: دانشمندان و پژوهشگران برای تحقیق و دستیابی به یافته‌های تازه در علوم مختلف، از این بخش بهره می‌گیرند. همین بخش است که اساس نوآوری و پیشرفت و زایش دانش جدید و تکنولوژی به شمار می‌رود.
بخش نظامی: این بخش تهدیدکننده صلح و آرامش جهانی است که از آن می‌توان به عنوان تکنولوژی جنگ و خشونت نام برد.
کاربرد تکنولوژی تأثیرات متفاوتی برزندگی انسان دارد. تکنولوژی دارای تأثیرات مثبت و منفی بسیاری است و در دوره‌های زمانی متفاوت تأثیرات متفاوتی بر زندگی انسان می‌گذارد.
دیدگاه فلاسفه و تأثیرات تکنولوژی
هایدگر: از دیدگاه وی ابزار فنی پیشرفته که به واسطه تکنولوژی جدید جایگزین ابزار سنتی شده است و ما همواره در زندگی روزمره خود با آن سروکار داریم صرفاً همان کارکرد ابزار قدیمی با کارایی بیشتر نیستند، بلکه ابزار جدید، ماهیت کارکرد یا عمل مورد بحث را تغییر می‌دهند.
آلبرت بورگمن: وی نظریه هایدگر را مورد شرح و بسط قرار داده است که تغییر در ابزار باعث تغییر در اعمال مهم زندگی می‌شود.

تأثیرات تکنولوژی بر معماری پارسی
در عصر الکترونیک با به وجود آمدن اختراعات نوین، از جمله اینترنت و دیگر تجهیزات ارتباطات نیاز انسان در آمد و شد برای تهیه وسایل مورد نیاز زندگی یا انجام امور روزمره از میان رفته است. تکنولوژی چندی و چونی ارتباطات و اطلاعات را گسترش شده است. امروز افراد و جوامع نه تنها پیوند فیزیکی و روی در روی دارند بلکه پیوند نوشتاری و سیمایی نیز برقرار کرده‌اند. چنانکه انسان عصر حاضر به راحتی می‌تواند با اتصال به اینترنت خرید خود را از یک فروشگاه زنجیره‌ای انجام دهد. بدین ترتیب یکی از الگوهای سنتی جابجایی در زندگی شهری تغییر شکل یافته است. با نگاهی گسترده‌تر و پیشرفت روز افزون تکنولوژی عملاً نیازی به ایجاد فضای مادی احساس نمی‌شود. با توجه به نکاتی که گفته شد، چهره شهرهای آینده کاملاً دگرگون خواهد شد و تمام فضاهایی که برای خدمات دادن به انسان عصر صنعتی ساخته شد بود برچیده خواهند شد. نیاز انسان به اجتماع در مکانی خاص برای رفع نیازهای زندگی و به وجود آمدن شهرهای بزرگ از میان خواهند رفت. انسان می‌تواند در هر کجای کره زمین زندگی کند و از طریق فضاهای مجازی نیازهای خود را برآورد سازد. بنابراین مسکن مهمترین نقش را در زندگی انسان خواهد داشت، لیکن باید دید کانون خانواده در جامعه فردا چه تغییراتی می‌کند. با نگاهی مثبت شاید کانون خانواده همچون گذشته گرد هم جمع شوند، با یکدیگر و در یک خانه کار کنند و یک خانواده گسترده الکترونیکی را تداعی کنند و مسکن تمامی وظایف اقتصادی، بهداشتی و تربیتی را دربرگیرد و یا بالعکس خانواده‌ها از یکدیگر فرو پاشند، تمامی روابط اجتماعی و اصالت‌های خانوادگی از میان برود، فرزندان به دور از خانواده در پانسیون‌های مخصوص زندگی کنند، پیوندهای زناشویی سست شوند و نحوه گزینش همسر و زندگی زناشویی تغییر کنند.
معنویت و تکنولوژی
در چند دهه اخیر همزمان با رشد سریع تکنولوژی و انفجار اطلاعاتی بسیاری از مردم مخصوصاً در کشورهایی که تولید کننده تکنولوژی هستند در خود نیاز به تأمل و بازنگری در مبانی زندگی را احساس کردند و بسیاری از آنان بازگشت دوباره‌ای به ادیان و مذاهب مختلف داشته‌اند. اخلاق مدرن دستخوش تحولات تکنولوژیک در جهت فایده گرایی دنیایی بسیاری از مبانی اخلاق سنتی را دستخوش تهدید قرار داد اما نهادهای مذهبی در دنیای غرب علی رغم لائیک بودن تعداد زیادی از افراد اجتماع، با حفظ سیاست‌های حمایت از خانواده و جلوگیری از ازدواج همجنس‌ها و سقط جنین همچنان سعی می‌کنند با نفوذ در دولت‌های لیبرال اخلاق سنتی را حفظ کنند.

رشد چشم گیر تکنولوژی و تغییر سبک زندگی
هم زمان با رشد چشم‌گیر تکنولوژی، معنای زندگی مردمی که در حال دست و پنجه نرم کردن با آن هستند نیز تغییر پیدا می‌کند. تکنولوژی به مثابه یک ابزار می‌تواند از یک سو در خدمت افراد قرار گیرد و از سوی دیگر خود را بر آن‌ها تحمیل می‌کند. زندگی مردمان عصر حاضر میان انقیاد ناشی از تسلط تکنولوژی و عاملیت منتج از در اختیار گرفتن تکنولوژی به منزله ابزاری جهت رسیدن به هدف در نوسان است. صنعتی شدن، توسعه و پیشرفت از جمله مفاهیمی هستند که رشد تکنولوژی را توجیه می‌کنند. تکنولوژی هر روز بیشتر در زندگی افراد رسوخ می‌کند و زندگی آن‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. به بیان دیگر یکی از مهمترین اثرات توسعه تکنولوژی تغییر سبک زندگی ما بوده است که در حقیقت سلایق و زیبایی شناختی ما را بطور کامل عوض کرده است. لذا وقتی سبک زندگی را عوض می‌کند یعنی محیط را هم عوض کرده و برای توده مردم، یک نظام اخلاقی جدید که مبتنی بر عضویت در یک نظام تکنولوژیک باشد را ایجاد می‌نماید.
بررسی متغیر فضای مجازی و تأثیر آن بر خانواده پارسی
فضای مجازی نسل جدیدی از فضای روابط اجتماعی هستند که با اینکه عمر خیلی زیادی ندارند، توانسته‌اند به خوبی در زندگی مردم جا باز کنند. امروزه خانواده ایرانی در سبد فرهنگی خود مواجه با شبکه‌های ماهواره‌ای، فضای مجازی، رسانه‌های مدرن و … است که هر کدام به نوبه خود بخشی از فرآیند تأثیرگذاری در خانواده را هدف گرفته‌اند. بعضی از شبکه‌های ماهواره‌ای که به طور تخصصی تمام تمرکز خود را بر مقوله خانواده نهاده است و پیام مشترک برنامه‌های این شبکه‌ها عبارتند از: “ترویج خانواده‌های بی‌سامان ولجام گسیخته در مقابل ساختار خانواده، عادی سازی خیانت همسران به یکدیگر، عادی جلوه‌دادن روابط جنسی دختر و پسر پیش از ازدواج، ترویج فرهنگ هم‌باشی به جای ازدواج و عادی جلوه‌دادن سقط جنین برای دختران” گسترش فضای مجازی در حوزه رابطه فرزندان و والدین نیز تغییراتی بوجود آورده است که از جمله آن به کاهش نقش خانواده به عنوان مرجع، کاهش ارتباط والدین با فرزند، شکاف نسلی به دلیل رشد تکنولوژی، از بین رفتن حریم بین فرزندان و والدین و ایستادن در برابر یکی از والدین یا هر دو را می‌توان نام برد. از جمله تأثیر فضای مجازی در نارضایتی‌های خانوادگی می‌توان به اعتیاد به اینترنت؛ بحران هویت و اختلال در شکل گیری شخصیت؛ تعارض ارزش‌ها؛ گسترش ارتباطات نامتعارف میان جوانان؛ شکاف نسل‌ها؛ سوء استفاده جنسی و انزوای اجتماعی اشاره نمود.

نتیجه‌گیری
آنچه مسلم است تکنولوژی فقط ابزاری برای کارایی بهتر نیست بلکه دارای ماهیت و اثر است. تکنولوژی برتمام جوانب زندگی انسان پارسی تأثیر می‌گذارد و ارزش‌ها و طرز تفکر انسان را تغییر می‌دهد. در واقع ماهیت تکنولوژی، تعیین کننده دیدگاه انسان به ارزش‌های انسانی و اجتماعی می‌باشد. ارزش‌های نوینی خلق می‌شود که با ارزش‌های انسان دیروز متفاوت است. سامانه اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی افراد جامعه با توجه به تکنولوژی‌های جدی دچار دگرگونی می‌شود و انسان خود را با روش‌های نوین زندگی سازگار می‌کند. آثار مثبت و منفی تکنولوژی در همه زمینه‌ها به صورت محسوس بروز خواهند کرد. در زمینه فرهنگی پدید آمدن تکنولوژی‌های نوین و دسترسی افراد جامعه به اطلاعات از طریق ماهواره و اینترنت موجب یکسان‌سازی افراد جوامع گوناگون خواهد شد. بدین ترتیب با ایجاد نظام هماهنگ تبلیغات و رسوخ فرهنگ‌های جدید و تلاقی فرهنگ‌های متفاوت، نوعی فرهنگ یکسان غالب از طریق تجهیزات نوین صنعت ارتباطات در سرتاسر زمین گسترش میابد که همه انسان‌ها هر چند در فواصل بسیار دور با آن آشنا می‌شوند. فرهنگ جدید، خواست‌های متعارف انسان را تغییر می‌دهد، نیازهای جدیدی را تعریف کرده و انسان را نیازمند خویش خواهد کرد. انسان مدرن تحت تأثیر فرهنگ مدرن، نوع پوشاک، تغذیه، مسکن و دیگر نیازهای روزمره خود را تغییر می‌دهد.
سخن پایانی اینکه اگر تکنولوژی بدون فرهنگ و آموزش صحیح مصرف و بهره‌برداری آن وارد کشوری شود، خود به خود مورد سوء استفاده قرار می‌گیرد و اگر هم این اتفاق نیفتد حداقل تا استفاده صحیح و پی بردن به امکاناتش زمان و هزینه زیادی صرف خواهد شد. بسیاری از لوازم زندگی و بسترهای ارتباطات اجتماعی از کوچک تا بزرگ امروز از غرب آمده، یا با تکنولوژی غرب ساخته شده است. بر این اساس نمی‌شود گفت استفاده نکنید! ولی باید مراقب باشیم در سبک زندگی‌مان تأثیر نگذارد. پس نیاز است با ورود هر تکنولوژی، دست اندرکاران فرهنگی هر جامعه به دنبال اشاعه فرهنگ صحیح استفاده از آن تکنولوژی باشند که قاعدتاً این فرهنگ از کشوری به کشور دیگر و از فرهنگی به فرهنگ دیگر متفاوت خواهد بود و منطبق با موازین عرفی و فرهنگ پذیرفته شده آن منطقه یا کشور است خصوصاً در کشور ما که بحث مسایل و قوانین اسلامی نیز برای آن محدودیت‌هایی قایل است.

منابع و مأخذ
۱٫ آسفی، مازیار، ایمانی، الناز. ارزیابی چالش‌های فناوری‌های نوین در معماری و تعامل آن با ارزش‌های معماری اسلامی ایران. مجله باغ نظر، شماره ۲۱، سال نهم، تابستان ۱۳۹۱٫
۲٫ وفامهر، محسن، محبی‌فر، هژیر. تأثیر تکنولوژی بر زندگی انسان. مرجع مهندسی عمران www. civilica.com
۳٫ کاستلز، مانوئل. ۱۳۸۰ . عصر اطلاعات : اقتصاد، جامعه و فرهنگ (قدرت هویت). ت : چاووشیان. تهران : طرح نو.
www.sociology9.blogfa.com
www.khabaronline.ir