برگزیده ها

یادداشت با موضوع “فناوری های نوین مدیریت پسماند”

روزنامه آفتاب یزد – ۲ مهر ۹۶ صفحه ۱۲

لینک در سایت روزنامه

پسماند در تعریف کلی به مواد جامد، مایع و گاز (غیر از فاضلاب) گفته می شود که به طور مستقیم حاصل از فعالیت انسان بوده و زائد تلقی شود. پسماند ها در تعارف علمی به انواع پسماند عادی، پزشکی، کشاورزی، صنعتی و ویژه که هر کدام شاخصه های مرتبط با خود را دارند تقسیم بندی می شوند.
طی دهه های اخیر مدیریت پسماند های جامد شهری به یکی از مهمترین ارکان مدیریت شهری در جهان تبدیل شده است. به طور کلی هر گونه راه حلی در خصوص مدیریت پسماند باید اهداف بهداشتی، زیست محیطی و نیز جنبه های اقتصادی و اجتماعی را مد نظر قرار دهد. با وجود اینکه روش های متنوعی برای دفع و امحاء پسماند های جامد وجود دارد، ‌اما در کشور های پیشرفته، مدیریت بازیافت به دلیل کاهش مواد زایدِ جامد و آلودگی محیط زیست، صرفه جویی در هزینه، انرژی و منابع طبیعی اهمیت بسیار ویژه ای یافته است. در کشور های صنعتی و پیشرفته، مدیریت مواد زاید شهری فعالیتی فرابخشی است و به کلیه اقدامات انجام شده در این حوزه به دید توسعه پایدار نگریسته می شود. علی رغم تمام پیشرفت های انجام شده در زمینه مدیریت پسماند، به دلیل وجود عوارضِ ناگزیری مانند تولید گازهای گلخانه ای، به حداقل رساندن زباله در مبدا در تدوین برنامه ها، اهمیت ویژه ای یافته است. اولویت مدیریت پسماند به ترتیب: اجتناب از تولید، کاهش، استفاده مجدد، بازیافت و بازیابی مواد و انرژی و در نهایت دفن پسماند می باشد.
در جهان کنونی استفاده از استراتژی های نوآورانه مدیریت زباله که مبتنی بر هوشمند سازی شهر هاست، با توجه به تنوع و حجم انواع پسماند، می تواند راه حل های شگفت انگیزی را برای شهر و مدیریت شهری در کاهش ضایعات و استفاده از ظرفیت های موجود به همراه داشته باشد. این هوشمند سازی راهکار هایی اساسی در بخش های جمع آوری،‌حمل و نقل، پردازش و دفع پسماند ارائه می کند. این روش ها مبتنی بر اقداماتی است که از تولید شیرابه های مضر و انتشار گازهای گلخانه ای در محیط زیست جلوگیری می کند و در فرایند بازیافت، محصولاتی جدید و قابل استفاده تولید می کند. برخی از فناوری ها، در بخش امحاء پسماند و برخی دیگر در حوزه تولید انرژی به کار می روند و گاهی از ترکیب این دو روش برای حصول نتیجه مطلوب استفاده می شود. در رویکرد امحاء می توان به روش های دفن بهداشتی، تولید کمپوست و بیوگاز اشاره کرد و در رویکرد تولید انرژی به زباله سوز، تولید گاز پلاسما و تولید سوخت از زباله (RDF) اشاره نمود.
بر اساس آمار های آژانس بین المللی انرژی (IEA) سهم انرژی تولید شده از پسماند های شهر ۱٫۲ درصد کل انرژی های تجدید پذیر است که معادل ۱٫۵ برابر انرژی حاصل از باد و ۴ برابر انرژی خورشیدی است که نقش مدیریت اصولی پسماند با رویکرد تولید انرژی را بیش از پیش نمایان می سازد.
امروزه در فرآیند های مدیریت پسماند از تکنولوژی ها و فناوری های نوینی استفاده می شود که به دو نمونه از آن اشاره می کنیم:
استفاده از فناوری RFID یا شناسایی فرکانس رادیویی: در این روش از یک ریز تراشه بسیار کوچک که قابلیت ارسال امواج رادیویی دارد استفاده می شود. برای شناسایی این تراشه ها برخلاف بارکد نیازی به بودن در معرض دید بارکد خوان ندارند. برچسب هایی محتوی این ریز تراشه ها بر حسب نوع پسماند روی سطل های زباله نصب و کدخوان ها بر روی کامیون های حمل زباله نصب و داده های مرتبط از طریق سامانه های GSM به سامانه مرکزی منتقل می شود. این سیستم ردیابی موقعیت کامیون های حمل زباله، زمان جمع آوری زباله و مسیر حمل را پردازش و فرایند جمع آوری زباله ها را بهینه می کند.
انتخاب بهترین محل دفن زباله به وسیله سامانه GIS: با در نظر گرفتن همه روش های بازیافت پسماند، در نهایت بخشی از زباله ها به صورت ایمن برای محیط زیست دفن می شوند که با در نظر گرفتن همه استاندارد های موجود، باز امکان نشت مواد آلاینده و شیرابه های مضر به درون زمین وجود خواهد داشت. با استفاده از سیتم اطلاعات جغرافیایی GIS بهترین محل برای دفن زباله که شاخصه های زمین شناسی، آب و هوایی، آب های زیرزمینی و … برای دفن زباله را دارا باشند، شناسایی و مورد استفاده قرار می گیرند.
در کشور ما مدیریت اجرایی پسماند بر اساس ماده هفت قانون پسماند مصوب سال ۱۳۸۳ در شهر به عهده شهرداری ها، در روستا به عهده دهیاری ها و در خارج از حوزه وظایف این دو به عهده بخشداری هاست. سالانه در ایران حدود ۱۰ میلیون تن زباله تولید می شود و سرانه تولید زباله شهری در ایران ۲۴۰ کیلوگرم و این عدد در شهر تهران ۴۵۰ کیلوگرم است. حجم عظیمی از زباله های تولیدی در ایران ارزش حرارتی کمی دارند که می توان از این بخش از زباله ها در تولید کمپوست و یا تولید انرژی به روش هضم بی هوازی استفاده نمود. در این روش از فرآیند تخمیر مواد آلی (پسماندها) در عدم حضور اکسیژن در دما و غلظت مناسب به منظور تولید گاز های اشتعال زا استفاده می شود. این روش مزایای فراوانی از جمله هزینه پایین تعمیر و نگهداری تجهیزات، امکان کنترل دیجیتالی، کنترل شیرابه های مضر برای محیط زیست و کاهش اثرات گلخانه ای را به همراه دارد و روشی بهینه در مدیریت پسماند کشورمان به حساب می آید. همچنین از درصد قابل توجهی از پسماند ها می توان سوخت های جایگزین یا RDF که از تفکیک زباله های دارای انرژی و خشک نمودن آن تا حد مشخصی تولید می گردد، برای استفاده در نیروگاه های تولید برق و به خصوص کارخانه های تولید سیمان استفاده نمود.
سولماز رضایی
دکترای شهرسازی