برگزیده ها

شهر های حساس به آب
به قلم سولماز رضایی
‎روزنامه آفتاب یزد – ۲ تیرماه ٩٧ -صفحه ۱

شهرهای حساس به آب
یکی از مفاهیم نسبتاً جدید در حوزه مدیریت شهری و مدیریت منابع آب شهری، مفهوم “شهر حساس به آب” است که بر اساس آن راهبردی مبتنی بر بوم شناسی را در حوزه های مدیریتی، اجتماعی و زیر ساختی، برای دستیابی به پایداری در توسعه شهری مورد توجه قرار می دهد. این موضوع برای اولین بار در اواسط دهه ۹۰ میلادی توسط جمعی از کارشناسان و طراحان حوزه شهری در استرالیای غربی شکل گرفت که الگویی جدید برای مدیریت یکپارچه ی چرخه ی آب شهری با رویکرد تمرکز بر راهکارهایی برای دستیابی به چرخه ای طبیعی در این زمینه با مدیریت آب شرب، پساب ها، رواناب ها و آب باران را مطرح نمود.
موضوع آب، یکی از چالش برانگیزترین موضوعات برای جوامع بشری به حساب می آید که تاثیر مستقیمی بر تحولات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی کشور ها دارد. موضوعی که به دلایلی از قبیل افزایش جمعیت و به تبع آن افزایش تقاضا برای دسترسی به آب، کاهش منابع آب در جهان و افزایش میزان آلودگی منابع آبی، ابعاد منفی آن در حال گسترش است. از طرفی توسعه های شهری بدون توجه به اصول پایداری، باعث اختلال در چرخه های طبیعی آب گشته و سطوح شهری را در برابر آب نفوذ ناپذیر کرده است که علاوه بر این موارد، تشدید تغییرات اقلیمی و گرمایش جهانی سبب شده امروزه مدیریت پایدار منابع آب شهری در بسیاری از برنامه ریزی های کلان و جزئی مورد توجه قرار گیرد. در چنین شرایطی شهرهای حساس به آب به عنوان شهرهایی زیست پذیر، منعطف و مولد که در آن ها حفظ اکوسیستم آبی از درجه اهمیت بالایی برخوردار است، علاوه بر ایجاد امنیت آبی به جهت برنامه ریزی های اقتصادی، سبب استفاده متنوع از منابع آبی، حفظ نهرها و تالاب ها، ایجاد فضاهای عمومی زیبا و چشم نواز با استفاده از منابع تجدید پذیر و نیز جلوگیری از خسارات ناشی از سیلاب های احتمالی می گردد. بر این اساس، اهداف طراحی شهر حساس به آب شامل موارد زیر می باشد:
– محافظت از نهرها، رودخانه ها و تالاب ها در فضاهای شهری
– ارتقاء کیفیت آب هایی که از محیط های شهری به رودخانه ها و تالاب ها سرازیر می شوند
– ایجاد تعادل در منابع آب شهری با بیشترین استفاده از آب باران، آب های بازیافتی و آب های خاکستری
– محافظت از منابع آبی از طریق بازیافت آب و افزایش کارایی سیستم آب رسانی در محدوده های شهری
– تلفیق سیستم های انتقال آب باران با منظر سازی شهری و استفاده بهینه از این منبع آبی به جهت حفظ ارزش های زیست محیطی و توسعه ی کاربری های تفریحی مرتبط
– کاهش رواناب های حاصل از توسعه های شهری با کاهش میزان نفوذ ناپذیری شهری
طراحی فرایند ها و نوع فناوری های مورد نیاز و مناسب برای طراحی شهر حساس به آب با توجه به شرایط جغرافیایی، آب و هوایی و حتی اجتماعی هر شهر و با استفاده از توان مهندسان آب، طراحان شهری و کارشناسان زیست محیطی در قالب یک سیستم قابل انجام است. در این مسیر عناصر مختلفی در طراحی شهر حساس به آب مورد استفاده قرار می گیرد که شامل مواردی از قبیل: تالاب های مصنوعی، آبراهه های تصفیه زیستی، آبراهه های پوشیده از گیاه، منابع نگهداری آب باران، سنگفرش های نفوذ پذیر نسبت به آب، فیلتر های شنی و تشتک های جمع آوری رسوب می باشد که هر کدام از این عناصر جایگاهی مشخص در ساختار مهندسی یک شهر حساس به آب داشته و باعث می شود بخش اعظمی از منابع آبی از جمله آب های سطحی، آب های زیرزمینی، رواناب ها و فاضلاب شهری به نحو مطلوب مورد استفاده یا استفاده مجدد قرار گیرد.
بر اساس آمارهای موجود، سرانه مصرف آب در شهرها و روستاهای کشور در روزهای فصل تابستان به حدود ۲۵۰ لیتر می رسد که تفاوتی دوبرابری را به نسبت میانگین جهانی نشان می دهد. علی رغم آنکه بیش از نود درصد از منابع آبی کشور در مصارف کشاورزی مورد استفاده قرار می گیرد ولی توجه به اصول شهرسازی به جهت حفظ منابع آبی در شهر ها از اهمیت ویژه ای برخوردار است. به عنوان مثال شهر تهران با متوسط بارش ۲۵۰ میلی متر در سال، نیازمند تدابیر ویژه ی مدیریتی در این زمینه است. نتایج یک پژوهش برای تعیین اولویت معیارهای مربوط به شهرهای حساس به آب در تهران نشان می دهد، حکمرانی حساس به آب شامل توجه به عنصر آب در برنامه ریزی شهری و ارتقاء مهارت و ظرفیت های سازمانی در اولویت اول و سرمایه اجتماعی شامل دانش شهروندان در زمینه آب و مسئولیت پذیری و مشارکت در برنامه ریزی های مرتبط در اولویت دوم، از جمله مواردی است که نیازمند توجهی جدی و رسیدگی ویژه و عاجل می باشد.
سولماز رضایی
دکترای برنامه ریزی شهری